Projekt muzeum

W 2008 roku zapadła decyzja o odbudowie synagogi. Gmina Chmielnik, dzięki funduszom z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego, odnowi zaniedbaną, zabytkową bożnicę i utworzy w niej nowoczesny, multimedialny Ośrodek Edukacyjno–Muzealny „Świętokrzyski Sztetl”. Projekt opiera się na dwóch bryłach, z których jedna symbolizuje światło, czyli wspólne życie Polaków i Żydów przed wojną, a druga cień, czyli Holocaust. W czasie spaceru po muzeum zwiedzający będą "atakowani" przez kolejne nowoczesne środki wyrazu, dzięki którym będą odtwarzane obrazy i odgłosy przedwojennego miasteczka.

Inspiracją w poszukiwaniu rozwiązań zagospodarowania przestrzeni synagogi stała się biegunowa opozycja architektoniczna, będąca zarazem osią konstrukcji dwóch odmiennych wątków (życia i zagłady). Odzwierciedlona przez powtórzenie symboliki wewnętrznej „bryły życia” oraz „domu cienia” na dziedzińcu synagogi. Figura domu i jego struktura, zainspirowana tradycją kultur polskiej i żydowskiej, odegrała kluczową rolę w projektowaniu form podziału przestrzeni wewnątrz synagogi i zagospodarowaniu terenu wokół niej. Symbol otwartego domu w postaci sześcianu odgrywa szczególną rolę w tym projekcie. Kubik jest metaforą umiejscowienia Polaków i Żydów w zastanej sztetlowej rzeczywistości, przez którą razem i osobno egzystowały dwa, tak odmienne narody. Na północ od budynku bożnicy znajduje się monument lekko wtopiony w powierzchnię ziemi, przypominający tragedię zagłady chmielnickich Żydów. Monument stanowi przełożenie wewnętrznego domu światła – symbolu życia, radości, pracy, wypoczynku – w formie ciężkiego cienia historii. Do wnętrza można wejść jedynie przez wąskie szczeliny umieszczone po bokach metalowego sześcianu, które swym dwubiegunowym rozmieszczeniem oświetlają jego krańcowe części wejścia i wyjścia, bez możliwości usłyszenia gwaru przedwojennego miasteczka, szumu modlitwy, blasku pożółkłej fotografii.

Pierwsze z pomieszczeń synagogi wprowadzać ma zwiedzającego w historię świętokrzyskiego sztetla. W przedsionku, na jednej ze ścian, znajdują się multimedialne mapy ilustrujące wyjątkową dynamikę i znaczącą rolę społeczności żydowskiej na terenie dzisiejszego województwa świętokrzyskiego.

Znakiem rozpoznawczym i zarazem emblematem graficznym muzeum jest metalowy sześcian, symbolizujący dom otwarty na cztery strony świata. Dach „domu światła” służy także jako miejsce spotkań mieszkańców Chmielnika. Jego niezwykły charakter podkreślany jest przez oświetlenie, którego jednym ze źródeł jest szklana, efemeryczna tafla, stanowiąca jednocześnie podłogę sceny. Doskonałe miejsce na koncerty i uroczystości jest również niezwykle praktyczne za sprawą połączonego z piętrem babińca, służącego jako audytorium. W miejscu centralnym dawnej sali modlitw, wewnątrz sześcianu, usytuowana jest rekonstrukcja XVIII-wiecznej bimy wykonana ze szkła. To właśnie z tego miejsca niegdyś odczytywano Torę – Święty Zwój – w centralnym punkcie nabożeństwa. W sali umieszczone są cztery ekrany ponad wejściami, które zgaszone wtapiają się w ścianę domu światła, włączone zaś staną się transferem wiedzy o architekturze drewnianej i murowanej przedwojennych synagog z pobliskich sztetli: Działoszyc, Pińczowa, czy Chęcin.

Prosty i geometryczny kształt sześcianu otwiera się na wschód przez wyjście na po części zrekonstruowany aron ha-kodesz – najważniejsze miejsce w synagodze. W ten sposób kieruje na niego uwagę zwiedzających. Na zewnętrznej ścianie kubika można podziwiać obiekty z zakresu życia codziennego i przedmioty o charakterze religijnym: tałes, jad, chanukijah, misy ozdobne na Pesach. Ekspozycja zaprasza widzów do interakcji, buduje bliskość i działa na szereg zmysłów. Możliwe jest to dzięki zastosowaniu najnowocześniejszych technik i form działania, które budują przekaz za pomocą m.in.: szyb holograficznych, paneli dotykowych, fotokomórek, wygaszanych ekranów, głośników ukrytych w ścianie kubika.

Z myślą o uwspółcześnieniu przestrzeni jedno z pomieszczeń zostało zaprojektowane na nowoczesną salę kinowo – konferencyjną. Chronologia historyczna tworzy wyrazistą oś narracji. Podążając za nią zwiedzający przejdą przez wszystkie etapy historii sztetla – od momentu powstania aż po dzień dzisiejszy – podzieloną na cztery strefy tematyczne:

1. Pojawienie się Żydów w Chmielniku (w województwie świętokrzyskim).
2. Struktura społeczno-ekonomiczna.
3. Lata 20. Emancypacja.
4. Ku zagładzie. Lata powojenne. Dzisiejszy Chmielnik.

Koncepcja merytoryczna skupia się również na udziale Chmielniczan w przywróceniu pamięci o przedwojennym mieście, poprzez zachowane listy, wspomnienia, fotografie. Przechodząc synagogalną uliczką Sztetla, w rytm kroków na szybach holograficznych pojawiają się stopniowo, dzięki zainstalowanym fotokomórkom, zdjęcia wyjęte z codziennego życia mieszkańców sztetla: fotografie dożynkowe, związek syjonistów Agudat Izrael, młodzieży bawiącej się na rynku, sklepikarzy, uczniów jesziwy, czy rodzinne fotografie Polaków i Żydów. Odtworzenie czaru przedwojennego sztetla przy nowoczesnym zagospodarowaniu wnętrz synagogi stało się przełomowym momentem w zrozumieniu tradycji i materialnego dziedzictwa poprzednich pokoleń.

Osoby posiadające zdjęcia i dokumenty dotyczące przedwojennych sztetli
z terenu byłego województwa kieleckiego
prosimy o udostępnienie "Świętokrzyskiemu Sztetlowi" ich kopii lub skanów -
wzbogacą one zasoby naszego muzeum.

Serdecznie dziękujemy!